Grote winst bij de expositie van Erwin Olaf in het Rijks is dat het eindelijk weer over vorm gaat ★★★★☆

Of de omgeving de feestelijkste is die je kunt bedenken, valt te betwijfelen. Om de aankoop van een deel van het oeuvre van fotograaf Erwin Olaf te vieren, heeft het Rijksmuseum twaalf afdrukken stemmig uitgelicht opgehangen in twee zaaltjes met donkere muren. Een gewijde stilte die nog het meest doet denken aan een rouwkapel van een uitvaartcentrum. 

Een begrafenis is de presentatie overigens allerminst, eerder een triomftocht. In het Rijksmuseum worden de twaalf foto’s om en om getoond met elf schilderijen en een ets uit de collectie, werken van Rembrandt, Van Everdingen, Steen, Ter Borch, Breitner, Goltzius en Verspronck, om een paar namen te noemen. De opstelling plaatst Olaf niet alleen in een rechte lijn met de collectie van het museum, maar ook met de canon van de nationale kunstgeschiedenis. 

Eindelijk hoort Olaf dus echt bij de grote jongens. Erkenning vanuit de professionele kunstwereld: het was toch altijd zijn diep gekoesterde wens geweest. Olaf mocht daar, in zijn oneindige hang serieus te worden genomen, ook altijd graag over uitweiden. Niet alleen over het dedain van het Stedelijk Museum, dat hem nooit wilde exposeren, ook over zijn diepere motieven. 

Zoals ook nu met de wandteksten en tekstbordjes in het Rijksmuseum. Ze vertellen ons dat zijn wilde jaren voorbij zijn, en hij niet langer nodig vindt te schreeuwen en zich te bewijzen. Dat eenzaamheid de ‘basisemotie’ van zijn hele oeuvre is (‘je komt alleen en gaat alleen’). Of dat de video van stuiptrekkende tulpen die langzaam afsterven en weer opbloeien, hem aan de dood en mogelijke wedergeboorte van zijn moeder doet denken.  

Ik heb me eerlijk gezegd altijd doodgeërgerd aan de weeïge succesagenda-oneliners, hoezeer ze perfect de edelkitsch en overkill aan sentimentaliteit in Olafs oeuvre verwoordden, met zijn overdaad aan pruillippen, opwellende tranen, lege blikken en hangende schouders. Als een verstikkende deken lagen de uitspraken over zijn werk en stonden ze de waardering hoe dat werk er precies uitziet flink in de weg. 

Tot nu toe. 

Want wat blijkt: in vergelijking met de collectiestukken uit het Rijks komt Olafs fotografie veel beter tot zijn recht. Wat ook helpt: door uit Olafs fotoseries steeds maar één exemplaar aan de muur te hangen, ga je eindelijk eens goed kijken wat er precies op zijn prenten te zien is, los van de opgelegde snik-en-huilthematiek. 

Zo had ik nog nooit goed gekeken naar de zachte glooiingen van benen, buik en borsten van de dikke penseuse. Of naar de ongelooflijke roodheid van een keukeninterieur (waardoor de mollige vrouw achter haar half opgegeten gebakje overbodig wordt). Naar de grof geweven jarenvijftigjurk van het meisje dat ons de rug toekeert. Of naar de trotse en zelfverzekerde gezicht van de donkere man die Olaf in 2009 portretteerde, en die Olaf met een hoge boord ‘beklemmend’ wilde uitbeelden, terwijl die boord het model juist heroïsch maakt. 

Olaf mag in de catalogus laten weten dat alles wat hij fotografeert over zijn ‘eigen emoties’ gaat. En in een zaaltekst: ‘Ik probeer de kijker te verleiden met de vorm en zodra dat is gelukt, deel ik een klap uit met de inhoud.’ Het zal wel. Grote winst bij deze Erwin Olaf-tentoonstelling is dat we weer terug zijn bij de vorm. Het werd hoog tijd. 

12x Erwin Olaf, Rijksmuseum, Amsterdam, t/m 22 september.